Wat is elektriciteitsschaarste?

Elektriciteitsschaarste ontstaat wanneer er een onevenwicht is tussen verbruikte energie en opgewekte energie. Dat kan bijvoorbeeld tijdens een strenge winter waarbij een aantal kerncentrales (wegens onderhoud e.a.) niet in gebruik zijn en waarbij ook alternatief opgewekte energie én buitenlandse import samen niet genoeg capaciteit opleveren.

Wat houdt het afschakelplan in?

Elia, beheerder van het Belgische transmissienet voor elektriciteit, heeft een globaal afschakelplan uitgewerkt dat automatisch kan worden geactiveerd in geval van incident op het hoogspanningsnetwerk of manueel in geval van schaarste. Zo’n afschakeling heeft als doel het evenwicht van het netwerk in stand te houden om een algemene black-out (volledige uitval) van de elektriciteitsbevoorrading van het land te vermijden.

Bij een afschakeling moeten een aantal hoogspanningsposten afgekoppeld worden. Deze operatie gebeurt per groep hoogspanningsposten die elk een afschakelingsschijf vormen. België is ingedeeld in 8 schijven die elk overeenstemmen met 500 à 750 MW. Samen is dat ongeveer 40 % van de totale netwerkcapaciteit.

In principe wordt slechts één schijf afgeschakeld, maar als het tekort te groot wordt, kunnen er meerdere schijven betrokken zijn. In elk geval worden de prioritaire gebruikers (vooral de algemene en psychiatrische ziekenhuizen en de beheerscentrales voor noodoproepen) als eerste opnieuw bevoorraad. De stroomonderbrekingen zouden ongeveer 3 uur duren. Indien de concrete situatie het eist, kunnen de onderbrekingen ook op andere momenten plaatsvinden en langer duren.

Bij de aankondiging in de media van de betrokken schijf (of schijven in een extreme toestand) door de ministers, wordt het algemeen nummer van de betrokken schijf meegedeeld (bijvoorbeeld: schijf 8).

De afschakelingsprocedure bij stroomtekort voorziet in een rotatiesysteem tussen de afschakelbare schijven in dalende volgorde, van schijf 8 tot schijf 2 en dan opnieuw van schijf 8 tot schijf 2. Schijf 1 zou dus a priori niet “manueel” worden afgeschakeld bij stroomtekort. Deze is bestemd voor de “automatische” afschakeling in geval van een plots incident dat het evenwicht van het Belgische of Europese elektriciteitsnet in gevaar zou brengen.

Indien het afschakelplan verschillende keren per jaar of dagen na elkaar moet worden geactiveerd, wordt een beurtrol in dalende volgorde gehanteerd. Als bijvoorbeeld schijf 8 op maandag werd afgeschakeld en er op dinsdag een stroomtekort dreigt, dan wordt schijf 7 automatisch gekozen. Dit zou ook het geval zijn als er de dag ervoor enkel een risico was op afschakeling van schijf 8, waarbij schijf 8 niet werd afgeschakeld. Indien er enkele weken later opnieuw moet worden afgeschakeld, wordt er overgegaan naar schijf 6, dan schijf 5, enz.

Als er tijdens eenzelfde dag meerdere keren afgeschakeld moet worden, vindt er geen schijfrotatie plaats tussen de verschillende afschakelingen. Het rotatieprincipe geldt enkel voor verschillende dagen. Indien dit niet zo zou zijn, zou het voor de plaatselijke overheid onmogelijk zijn om de volksgezondheid en de noodhulp aan de bevolking te waarborgen.

Deze principes zijn voor wijziging vatbaar. Uiteindelijk zijn het altijd de ministers die op basis van de omstandigheden beslissen wanneer en volgens welke modaliteiten de afschakeling gebeurt.

Wie neemt de beslissing tot afschakeling?

De ministers van Energie en Economie beslissen op de vooravond van een eventueel tekort welke schijf afgeschakeld wordt, a priori tijdens de verbruiksspitsuren om een algemene black-out te vermijden.

In functie van het gemiddelde verbruik weten we dat de kans op schaarste het grootst is tussen 17:00 en 20:00. Dat zijn dus ook de afschakel-uren.

Hoe lang duurt een afschakeling?

De stroomonderbrekingen zouden ongeveer 3 uur duren, in principe tussen 17:00 en 20:00. Indien de concrete situatie het eist, kunnen de onderbrekingen ook op andere momenten plaatsvinden en langer duren.

Hoe word ik ingelicht over een (eventuele) afschakeling?

De informatie over de afschakeling zal hoofdzakelijk door de federale overheid gebeuren.

Zij zullen je zeker informeren via:

• Website: www.crisiscentrum.be

• Facebook: Crisiscentrum

• Twitter: @CrisicenterBE

• Via radio, tv, krant en digitale redacties van kranten

• Via BE-alert: een verwittigingstool voor de burgers. Wil je een e-mail te ontvangen of vanaf dag-1 een sms of gesproken boodschap? Schrijf je dan vandaag nog in via www.be-alert.be

Als provincie zullen wij de communicatie van de ministers van Economie en Energie en van Binnenlandse Zaken versterken door deze over te nemen op onze informatiekanalen.

Dit zal gebeuren via:

• Website www.crisis-limburg.be

• Facebook: Noodplanning en Crisisbeheer Limburg

• Twitter: @Crisis_Limburg

Ook de gemeenten zullen deze informatie verder versterken via hun website en sociale media.

!!! Download de Elia 4Cast app en blijf op de hoogte van de situatie op het Belgisch elektriciteitsnet voor de komende 7 dagen ( ook via www.elektriciteit-in-evenwicht.be):

Hoe kan ik als burger helpen een afschakeling te vermijden?

Iedereen kan bijdragen tot een daling van het verbruik door zijn persoonlijke verbruik te beperken en ook familie en vrienden daar toe aan te sporen. Solidariteit werkt! Zowel thuis, op het werk , op school als met je vereniging kan je je steentje bijdragen. Op www.offon.be kan je heel wat nuttige tips terugvinden.

Hoe kan ik als onderneming helpen een afschakeling te vermijden?

Ook openbare instellingen en zelfstandige ondernemers kunnen helpen het verbruik te beperken. In belangrijke mate zelfs! Tips kan je hier terugvinden:

• zelfstandige ondernemers
• openbare instellingen

Wat kan ik doen VOOR een afschakeling plaatsvindt?

Vermijd verspilling en verminder je consumptie van elektriciteit. Zo verminder je ook het risico op een stroomschaarste én je energiefactuur!

• Schakel onnodige verlichting uit;
• Zet je thermostaat lager en draag een extra trui;
• Zet de elektrische apparaten in stand-by volledig uit (dus: de stekker uittrekken);
• Vermijd het gebruik van strijkijzer, wasmachine, droogkast, fornuis, microgolfoven, afwasmachine of stofzuiger. Gebruik die toestellen bij voorkeur na 22u;
• Moedig je vrienden aan hetzelfde te doen.

Wat kan ik doen TIJDENS een afschakeling?

• Trek je gevoelige elektrische apparaten (tv, computer) uit om schade te vermijden als gevolg van een te hoge spanning bij de heropstart;
• Zet om dezelfde redenen de thermostaat van je centrale verwarming op het minimum;
• Luister naar de media (via een radio op batterijen of autoradio);
• Gebruik bij voorkeur een zaklamp, in plaats van kaarsen. Als je kaarsen gebruikt, let er dan op dat ze geschikt zijn voor gebruik binnen (bv. theelichtjes), dat ze niet kunnen omvallen en dat ze voldoende ver verwijderd zijn van brandbare materialen (bv. gordijnen). Laat ze nooit onbewaakt achter en doof ze uit als je gaat slapen;
• Open je koelkast of diepvriezer niet onnodig;
• Telefoneer enkel als het nodig is, om het netwerk niet te overbelasten. Stuur bij voorkeur een sms;
• Sluit ramen en deuren om de warmte in huis zo goed mogelijk te behouden;
• Als je op gas, mazout, kolen of hout verwarmt, zorg dan voor voldoende verluchting en voorkom koolstofmonoxidevergiftiging;
• Beperk verplaatsingen met de wagen. De verkeerslichten kunnen namelijk verstoord zijn.
• Hou een lichtschakelaar in aan-positie om te weten wanneer de stroom hersteld is.

En wat NA de afschakeling?

• Controleer of het voedsel in je koelkast en diepvriezer niet bedorven is. Als je twijfelt, gooi je het best weg. Je gezondheid primeert. Ter controle kan je een zak met ijs in je diepvriezer leggen. Als je merkt dat het ijs gesmolten is en daarna opnieuw bevroren, dan is er een grote kans dat je eten bedorven is;

• Als de deur van je diepvriezer gesloten bleef, kan het voedsel gedurende 24u tot zelfs 36u bevroren blijven tijdens een stroomonderbreking, afhankelijk van de temperatuur. In dat geval is het veilig om het voedsel nog op te eten;

• Zet je elektrische apparaten niet tegelijkertijd opnieuw aan om het risico op een nieuwe onderbreking te verkleinen. Geef het systeem de tijd om zich te stabiliseren en vermijd zo een overbelasting van het netwerk;

• Als je tijdens de stroomonderbreking je noodpakket hebt gebruikt, vul het dan opnieuw aan;

• Ga na of alles in orde is met je vrienden, familie en kwetsbare buren.

Ik heb een noodstroomaggregaat. Moet ik ergens specifiek op letten als ik deze wil gebruiken?

Het gebruik van een generator kan risico’s inhouden. We raden je ten zeerste aan, indien je overweegt om een generator te installeren op de elektriciteitsinstallatie van uw woning, om die door een vakman te laten plaatsen. Nadien ben je verplicht om de installatie te laten keuren door een erkend controleorganisme.

Bovendien moet je de toestemming van je distributienetbeheerder vragen voor de aansluiting van een noodgenerator, die in parallel met het openbaar laagspannings- of middenspanningsdistributienet werkt.

Er bestaan echter ook generatoren waarbij je direct verschillende elektrische apparaten kunt aankoppelen in geval van stroomonderbreking. Daarvoor bestaat de verplichting tot controle niet. Maar weet dat hun installatie en gebruik risico’s kunnen inhouden, zowel voor je elektrische toestellen als voor jezelf.

Indien de netstroom wegvalt, ga je het best in deze volgorde te werk:

• zet het elektrische toestel uit via de aan/uitknop;
• trek de stekker van het toestel uit;
• zet de autonome generator op een stabiele plaats en controleer voor gebruik (lees zeker de gebruiksaanwijzing volledig na vóór de ingebruikname). De generator kan nu aangezet worden;
• sluit het toestel met de stekker via het stopcontact van de generator aan;
• zet het toestel aan.

Als je merkt dat de netstroom teruggekeerd is, schakel dan eerst het elektrische toestel uit alvorens de generator uit te zetten.

Nog enkele veiligheidsvoorschriften die je best kunt opvolgen:

• plaats de grote generator buiten op een droge plaats (zowel voor de aanzuiging van lucht, als voor de evacuatie van de uitlaatgassen);
• vul nooit brandstof bij als de generator aanstaat;
• sluit de generator altijd aan op een aarding;
• wijzig in geen geval de elektrische installatie van je woning of het gebouw, ook niet via een stroomgenerator. Die installatie werd gekeurd voor ingebruikname en moet na elke aanpassing herkeurd worden door een erkend organisme.
• Als je een noodgenerator hebt die draait op benzine, vergeet dan niet met de fabrikant of de verkoper contact op te nemen om te weten of hij compatibel is met de benzine 95 E10 (met een maximum van 10 % bio-ethanol). Is dat niet het geval, gebruik dan enkel benzine 98 om risico op schade te vermijden.

Is mijn gemeente betrokken?

Op de site van de FOD Ecnomie kan je een actueel overzicht terugvinden. Door op de kaart te klikken kan je per provincie de tabellen raadplegen met het aantal distributiecabines op het grondgebied van een gemeente en het aantal distributiecabines in deze gemeente dat betrokken is bij het afschakelplan. Deze tabellen geven een algemeen overzicht van het afschakelplan. Maar, de status van een cabine kan wijzigen ingevolge bijvoorbeeld incidenten of onderhoudswerken op het elektriciteitsnet.

Is mijn straat betrokken?

Fluvius publiceert op haar website meer gedetailleerde informatie over de wijken en straten die verbonden zijn met de distributiecabines die in aanmerking komen voor afschakeling.

De lijst voor onze provincie kan je hier terugvinden (!!! informatie nog niet beschikbaar op website Fluvius)

Moet ik ergens op letten wanneer men terug opschakelt?

Volg de richtlijnen die door de overheid worden gegeven.

Kan ik - indien nodig - ergens terecht voor vragen / opvang / ... ?

Elke gemeente betrokken in het afschakelplan richt op tijd een locatie in waar:

• je terecht kan met vragen
• er opvang voorzien is
• je de hulpdiensten kan bereiken als dit telefonisch niet meer lukt

Ik heb zonnepanelen. Word ik dan ook afgeschakeld?

Ja, ook zonnepanelen zijn verbonden met het reguliere elektriciteitsnet. Het is mogelijk om een voorziening te creëren waardoor zonnepanelen wel kunnen doorwerken, maar aangezien deze afschakeling plaatsvindt in de avonduren in de wintermaanden, is dat voor deze specifieke situatie niet heel praktisch. Wat wél interessant kan zijn, is het opladen van de batterijen van uw back-upsysteem met stroom van uw zonnepanelen.

Wat met huisdieren die afhankelijk zijn van de toelevering van elektriciteit?

Voor reptielen, vissen en andere dieren die 'afhankelijk' zijn van elektriciteit, zal je zelf een oplossing moeten zoeken om de afschakeling te overbruggen. Een goed uitgangspunt hierbij is: wat doe je als de stroom spontaan uitvalt door werken in de straat?

Wat met personen die om medische redenen afhankelijk zijn van elektriciteit?

Voor een aantal situaties kan men op voorhand regelingen treffen: vb. extra zuurstofflessen voorzien. Wat nog het beste werkt: een afschakeling is aangekondigd. Zorg dat deze personen terecht kunnen bij familie of vrienden tijdens de periode van de afschakeling. In nood kan je altijd terecht in je gemeente (onthaalpunt) of in het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Best neem je op voorhand al even contact op.

Kan ik mijn warmtekrachtkoppelingsinstallatie nog gebruiken?

Neen, je warmtekrachtkoppelingsinstallatie is ook afhankelijk van elektriciteit.

Kan ik een schadevergoeding vragen omdat ik een paar uur zonder elektriciteit zat?

Tenzij je energiecontract een clausule over schadevergoeding bevat, is de kans heel klein dat je een schadevergoeding kan krijgen voor schade veroorzaakt door een afschakeling. Maar, mogelijk voorziet je woningverzekering in een schadevergoeding voor schade die veroorzaakt werd door stroomonderbrekingen (bijvoorbeeld schade aan elektrische toestellen, ontdooide producten). Informeer je hierover bij uw verzekeraar.

Gevoelige infrastructuren (ziekenhuizen, hulpdiensten, enz.)

Bepaalde prioritaire gebruikers worden steeds bevoorraad met elektriciteit ((psychiatrische) ziekenhuizen, hulpdiensten, …), ook als ze in een afschakelingsschijf zitten. Hun stroomtoevoer wordt eigenlijk onderbroken samen met die van de andere gebruikers die door een afgeschakelde stroomcabine bevoorraad worden, maar wordt onmiddellijk weer hersteld.

Wegverkeer

In afgeschakeld gebied wordt verwacht dat de verkeerslichten zullen uitvallen. Als de lichten niet meer branden, zijn het de verkeersborden en wegmarkeringen die bepalen hoe een verkeerssituatie ingeschat moet worden. Vervolgens gelden de algemene verkeersregels en de voorrang van rechts. De politie zal uiteraard op voorhand de verkeerssituatie inschatten en extra maatregelen treffen om het verkeer vlot en veilig te regelen. Staat een bevoegd persoon het verkeer te regelen? Dan zijn zijn/haar bevelen altijd prioritair!

Noodcentrales (100/101/112)

De noodcentrales zelf worden niet afgeschakeld en zijn dus bereikbaar. Echter, het kan zijn dat je je in een afgeschakeld gebied bevindt en je de noodcentrale niet kan bereiken met je mobiele telefoon omwille van dekkingsproblemen. Voorlopig kan dit in Limburg voorvallen in de volgende gemeenten:

• Schijf 8: Kinrooi, Maaseik, Dilsen-Stokkem, Maasmechelen, Oudsbergen (vroeger Opglabbeek)
• Schijf 7: Voeren
• Schijf 6: /
• Schijf 5: /
• Schijf 4: Lommel, Pelt (vroeger Neerpelt), Hamont-Achel
• Schijf 3: /
• Schijf 2: Beringen, Heusden-Zolder

Geld- en betaalautomaten

Belangrijke processen en data binnen de financiële sector zijn beveiligd tegen een stroomonderbreking van lange duur. Geldautomaten zullen echter niet meer werken, en evenmin betaalautomaten in winkels.

Stel winkelen bijgevolg uit of zorg dat je cash geld in voorraad hebt.

Watervoorziening

Drinkwaterbedrijven beschikken over noodaggregaten om de continuïteit van de levering van drinkwater te waarborgen voor x aantal dagen. Afhankelijk van de geografische ligging kan het wel zijn dat de druk op uw waterleiding vermindert. Pas indien een stroomonderbreking meerdere uren aanhoudt of bij sommige hoger gelegen gebieden, kan eventueel de watervoorziening stilvallen.

Als je voorbereid wil zijn, kan je zelf zorgen voor extra flessen of pakken drinkwater. Ook buiten het getroffen gebied kan je water halen, bijvoorbeeld bij vrienden of familie.

Gasbevoorrading

Een eventuele afschakeling heeft geen impact op de installaties die onontbeerlijk zijn voor het netbeheer en voor de aardgasbevoorradingszekerheid van het land. Een grootschalige stroomonderbreking als gevolg van een afschakeling heeft dus geen rechtstreekse impact op de aardgasdistributie, noch op de veiligheid van de infrastructuur.

!!! Je kan echter maar aardgas gebruiken als je kook-, gasverwarmingstoestel, … niet van elektriciteit moeten worden voorzien om te kunnen functioneren (of als je ze anders kan activeren, vb. door een lucifer of aansteker).

(Straat)verlichting

Straatverlichting kan ook al vóór een afschakeling worden afgezet om capaciteit te sparen om afschakeling alsnog te vermijden. Als onderneming kan je extra maatregelen nemen om de veiligheid van je bedrijf te verhogen, vb. surveillance door beveiligingsdiensten.

Treinverkeer

Op de meeste overwegen die in een afgeschakelde zone vallen, zullen de slagbomen sluiten.

Infrabel is zich ervan bewust dat dat voor de mobiliteit in sommige gemeenten en in het bijzonder voor de hulpdiensten bijzonder nefast is. Gemeenten die betrokken zijn bij het afschakelplan en die geen haalbare alternatieve omleidingen via bruggen en tunnels kunnen voorzien, werd daarom aangeraden een prioritair strategisch gelegen overweg aan te duiden. Je kan hier een overzicht terugvinden:

Infrabel en de NMBS hebben de minister van Mobiliteit en de minister van Energie sterk aanbevolen om bij een toepassing van het afschakelplan door de overheid, behalve bij afschakeling van schijf 8, het treinverkeer in het gehele land preventief stil te leggen gedurende de hele dag.

Het systeem van zonale afschakeling (buiten schijf 8) is niet compatibel met de nationaal georganiseerde spoorinfrastructuur en treindienst. Heel wat treinen doorkruisen het hele land, ze kunnen dus op hun rit door meerdere zones komen waar de voeding is afgeschakeld en dus de seininrichting kan uitvallen en de overwegen kunnen sluiten. De mogelijke rotatie van de zones zou inhouden dat voor elk scenario een aparte treindienst moet worden opgesteld, dat is in de praktijk een onmogelijke taak. Door het late tijdstip van beslissing tot afschakelen (ten vroegste de avond ervoor) kan een alternatieve treindienst voor de volgende dag onmogelijk worden georganiseerd én gecommuniceerd aan de reizigers.

Infrabel noch de NMBS willen de mobiliteit van het land in een chaos storten. Ze willen vooral vermijden dat pendelaars die ’s morgens vertrekken ’s avonds niet meer kunnen terugkeren.

Luchtverkeer

De luchthavens blijven operationeel en de veiligheid van het luchtruim zal verzekerd blijven. De capaciteit van vertrekkende en aankomende vliegtuigen van de Belgische internationale luchthavens kan na meerdere uren mogelijk verminderen.

Liften/automatische deuren

Liften zullen niet meer werken en voor automatische deuren kan het voorvallen dat ze uit veiligheid dicht blijven of net open blijven staan.

Telefonie en dataverkeer

Na één tot vier uur vanaf de onderbreking, kunnen de GSM-netwerken geleidelijk aan uitvallen. Wie digitaal telefoneert, zal echter geen gebruik meer kunnen maken van telefonie of internet. De backbones – ook wel de ruggengraat van de digitale communicatie genoemd – blijven echter wel functioneren, waardoor de datacommunicatie en digitale telefonie van professionele klanten gegarandeerd blijft.

Scheepvaart

De scheepvaart op de binnenwateren kan ernstig verstoord zijn, door het stilvallen van bruggen en sluizen.

Seveso-bedrijven

Vele Seveso-bedrijven beschikken over preventieve middelen indien hun apparatuur door een plotse of aangekondigde stroompanne niet meer functioneert. Bovendien bestaan er duidelijk structuren, zoals interne noodplannen, veiligheidsrapporten en –inspecties, etc. die het Seveso-risico verkleinen.

Landbouw

Voor de landbouwsector is een elektriciteitsbevoorrading noodzakelijk. Zonder stroom kunnen producten sneller bederven en kunnen dieren sterven, met grote economische en hygiënische gevolgen. Omwille van dit risico, hebben de grote bedrijven reeds preventieve maatregelen genomen.